Φέλιξ Γκουατταρί, Από τη Λέρο στη Λα Μπορντ, μετάφραση Ελισάβετ Κούκη, πρόλογος Κατερίνα Μάτσα, εκδόσεις Κουκκίδα 1015
Πρόκειται για ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον αλλά και επίκαιρο βιβλίο στην πολύ ωραία έκδοση ''κουκκίδα'' και την έξοχη μετάφραση της Ελισάβετ Κούκη. Αφορά την Ψυχιατρική, στη βάρβαρη εκδοχή της (Λέρος), όσο και στην χειραφετητική εκδοχή της (Λα Μπορντ). Περιλαμβάνει το ''ημερολόγιο της Λέρου'', που γράφτηκε το 1989, μετά το ταξίδι του Γκουατταρί στο Ψυχιατρείο της Λέρου και μετά στο Δαφνί καθώς και ένα δεύτερο κείμενό του ''Από τη Λέρο στη Λα Μπορντ'' που γράφτηκε στα τέλη της δεκαετίας '80, επ’ ευκαιρία μιας διάλεξής του στη Βραζιλία και αναφέρεται στην πολιτική και κλινική πρακτική της πρότυπης ψυχιατρικής κλινικής Λα Μπορντ, όπου ο ίδιος εργαζόταν μέχρι το τέλος της ζωής του.
Ο Γκουατταρί ήταν μια σπουδαία μορφή, φιλόσοφος, ψυχαναλυτής, κλινικός θεραπευτής στη Λα Μπορντ, στρατευμένος στο κίνημα. Συνδύαζε την συμμετοχή στους κοινωνικούς αγώνες με το θεραπευτικό έργο. Μυήθηκε στην Ψυχιατρική από τον σπουδαίο ψυχίατρο Ζαν Ουρύ, ο οποίος μαζί με τον Φρανσουά Κοσκεγιές είναι ο πατέρας της θεσμικής ψυχοθεραπείας και της Λα Μπορντ. Ο Τοσκεγιές ήταν Καταλάνος τροτσκιστής, πολέμησε στον ισπανικό εμφύλιο με το POUM, διέφυγε απ’ τους φασίστες του Φράνκο, πέρασε στη Γαλλία και κατέφυγε στην κλινική Σαιντ Αλμπάν. Εκεί, κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, κατάφερε όχι μόνο να μην πεθάνουν οι τρόφιμοι από την πείνα, όπως συνέβη στα άλλα ψυχιατρεία της Γαλλίας, αλλά να γίνει το Σαιντ Αλμπάν καταφύγιο κυνηγημένων καλλιτεχνών και άλλων αντιφασιστών. Οι τρόφιμοι, εργαζόμενοι σε αυτό το ψυχιατρείο και αντιφασίστες ζούσαν μαζί, καλλιεργούσαν τον κήπο, αντάλλασσαν με τους χωρικούς της περιοχής πίνακες, που ζωγράφιζαν οι ίδιοι, με τρόφιμα και κατάφεραν όχι μόνο να επιβιώσουν αλλά να δημιουργήσουν τις βάσεις μιας άλλης ψυχιατρικής, ανοιχτής στην κοινωνία και τον πολιτισμό.
Ο Γκουατταρί, στραμμένος σε όλη τη ζωή του, σε τροτσκιστικές, οικολογικές και άλλες οργανώσεις πίστευε ότι η Ψυχιατρική πρέπει να αρθρώνεται στο σύνολό της και χειροπιαστά με αυτά που συμβαίνουν στο κοινωνικό και πολιτικό πεδίο. Ελεγε χαρακτηριστικά : ''υπάρχει κάτι που θα ΄πρεπε να προσδιορίζει την ομάδα των στρατευμένων στο χώρο της ψυχιατρικής: να είναι στρατευμένοι στους κοινωνικούς αγώνες, αλλά συγχρόνως και αρκετά τρελοί ώστε να μπορούν να συνυπάρχουν με τρελούς. Διότι υπάρχουν άνθρωποι πολύ καλοί σε πολιτικό επίπεδο, αλλά ανίκανοι να συμμετέχουν σε μια τέτοια ομάδα''. Η δυνατότητα συνύπαρξης με τους τρελούς προϋποθέτει το σπάσιμο του παραδοσιακού συμβολαίου υποταγής σε αυτό που αποκαλείται ''κανονικότητα''. Ο Ζαν Ουρύ, μάλιστα, χρησιμοποίησε τον όρο ''νορμοπαθής'' κατά το ''ψυχοπαθής''.
Κατά τον Γκουατταρί, η ψύχωση αποτελεί μια άλλη σχέση με τον κόσμο. Ο ψυχωτικός, αποξενωμένος από τον εαυτό του και τους άλλους, πρέπει να επανοικειοποιηθεί την ύπαρξή του μέσα από μικρές αλλαγές στην καθημερινή του ζωή, που πραγματοποιούνται δια μέσου της Θεσμικής Ψυχοθεραπείας και της Συλλογικότητας, ως θεμέλιο της θεσμικής ζωής στη Λα Μπορντ. Στόχος της ψυχοθεραπείας είναι η ανάδειξη της διαφορετικότητας, της μοναδικότητας καθενός, της νέας υποκειμενικότητας, μέσα από την διαρκή επανεπινόηση της ψυχιατρικής, επανεπινόηση της θεραπείας μέσα από τη δημιουργία. Μια πραγματική διαρκή επανάσταση. Ο ρόλος της καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι καταλυτικός. Η ψυχιατρική πρέπει να ενθαρρύνει τη δημιουργία. Στη Λα Μπορντ λειτουργούσαν σε σταθερή βάση γύρω στα 40 ατελιέ. ''Η θεραπεία δεν είναι έργο τέχνης, πρέπει ωστόσο να εξελίσσεται σε μια δημιουργικότητα τέτοιας φύσης'', έλεγε ο Γκουατταρί.
Στο βιβλίο γίνεται λόγος για τη Λέρο. Γιατί, όμως, η Λέρος; Η Λέρος ήταν ένα σύμβολο. Συμβόλιζε την απόλυτη φρίκη, μια ψυχιατρική ολοκληρωτική, απάνθρωπη, βάρβαρη, που χάνει τον άνθρωπο πίσω από τα συμπτώματα της αρρώστιας, που τον βλέπει σαν ''πράγμα'' που πρέπει να αντιμετωπίζεται με μεθόδους καταστολής, που δεν βλέπει ανθρώπινες σχέσεις αλλά διαγνωστικές κατηγορίες.
Η Λέρος, το ''αριστούργημα της ελληνικής ψυχιατρικής'' ήταν ένα πεδίο στο οποίο έπρεπε να δοκιμαστεί η ελληνική ψυχιατρική, η οποία την δημιούργησε. Αλλάζοντας τα πράγματα στη Λέρο θα μπορούσε να αλλάξει και η ίδια τον τρόπο λειτουργίας της. Η Λέρος επιλέχτηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σαν τόπος αποασυλοποίησης, εξανθρωπισμού, κατάρριψης του μύθου του ''ανίατου'' της τρέλας. Οταν ξέσπασε στην δεκαετία του ‘80 το λεγόμενο ''σκάνδαλο της Λέρου'', έγινε δηλαδή, πρωτοσέλιδο σε μεγάλες ευρωπαϊκές εφημερίδες η εικόνα των γυμνών, εγκαταλελειμμένων στη μοίρα τους τροφίμων της, που ζούσαν σαν ζώα, χωρίς δικαιώματα, τότε δόθηκε μια γενναία χρηματοδότηση για την υλοποίηση προγραμμάτων αποασυλοποίησης με ευρωπαϊκή και ελληνική συμμετοχή. Το θέμα έσπασε τα στενά ελληνικά σύνορα και βγήκε στην Ευρώπη μέσα από τις κινητοποιήσεις μιαq μειοψηφίας γιατρών και άλλων λειτουργών της υγείας, που εργάζονταν στη Λέρο, καθώς και μικρών ριζοσπαστικών ομάδων σε μεγάλα ψυχιατρεία. Η επίσημη Ψυχιατρική ενδιαφερόταν μονάχα για την αποσυμφόρηση των μεγάλων ψυχιατρείων από το ''στάσιμο χρόνιο υλικό'', από τους τρόφιμους χωρίς επισκεπτήριο, από τους αποκαλούμενους ''αζήτητους''. Στο νησί της Λέρου, στις ιταλικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις, όπου το μετεμφυλιοπολεμικό κράτος της Δεξιάς είχε εξορίσει πολιτικούς κρατούμενους, είχε στείλει στα ''Ιδρύματα της Φρειδερίκης'' τα παιδιά των αριστερών που χάθηκαν στον εμφύλιο, έστειλε τώρα τους πλεονάζοντες ''τρελούς''. Από το 1958, που λειτούργησε η λεγόμενη ''αποικία ψυχοπαθών Λέρου'', μέχρι το 1981, που σταμάτησαν οι διακομιδές από το Δαφνί, το Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης και Χανίων, μεταφέρθηκαν περί τις 4.500 ασθενείς. Το 1981 το Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου είχε 2.750 ασθενείς! Ο μετασχηματισμός αυτού του ''θεσμού της βίας'', όπως ονόμαζε τα ολοκληρωτικά ψυχιατρικά ιδρύματα ο πατέρας της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, ο Ιταλός ψυχίατρος Φράνκο Μπαζάλια, ήταν το μεγάλο στοίχημα για την Ψυχιατρική στην Ελλάδα και την Ευρώπη, η μεγάλη πρόκληση. Δημιουργήθηκαν τότε ομάδες από Ιταλούς, Ολλανδούς, Γερμανούς και κάποιους φωτισμένους Ελληνες που στρατεύτηκαν στη Λέρο και κατάφεραν σημαντικές αλλαγές, όχι μόνο να ''ντύσουν'' τους τρελούς, όχι μόνο να εξανθρωπίσουν τους όρους ζωής τους αλλά και να δημιουργήσουν εξωνοσοκομειακές δομές, διαμερίσματα μέσα στην κοινότητα και να τους εγκαταστήσουν και να εκπαιδεύσουν το φυλακτικό προσωπικό ώστε να λειτουργήσει θεραπευτικά. Στα πλαίσια μιας τέτοιας πανευρωπαϊκής προσπάθειας οργανώθηκε και το ταξίδι του Γκουατταρί μαζί με μια αντιπροσωπεία γνωστών ''μεταρρυθμιστών'' της Ψυχιατρικής, στη Λέρο το 1989. Ο ίδιος ήταν αντίθετος στο να ''κλείσει η Λέρος'', όπως απαιτούσε μια μεγάλη μερίδα της επίσημης, της κατεστημένης Ψυχιατρικής. Στο ''ημερολόγιο της Λέρου'' περιγράφει το ταξίδι και όλα όσα είδε στη Λέρο. Η εικόνα που δίνει είναι συγκλονιστική: ''χέρια που απλώνονται, χαμόγελα που ζωγραφίζονται, καμιά φορά μέχρι ξεσπάσματα παιδιάστικης χαράς μας προσγειώνουν σε μια πραγματικότητα από την οποία, δειλοί, πολύ θα θέλαμε να στρέψουμε το βλέμμα: βεβαίως και είναι ανθρώπινα πλάσματα, βεβαίως και δεν είναι αγρίμια! Και παραδόξως η συγκίνηση γίνεται αβάσταχτη τη στιγμή που, σε ένα κρεβάτι, στο μισοσκόταδο, στο λαιμό ενός σώματος κουβαριασμένου κάτω από μια κουβέρτα, διακρίνουμε να κουρνιάζει μια γάτα, λες και αυτή ξέρει καλύτερα απ’ τον καθένα την αλήθεια της ανθρώπινης ζεστασιάς'' (σελ. 49).
Μετά τη Λέρο επισκέπτεται το Δαφνί, το μεγαλύτερο ψυχιατρείο της χώρας, που εκτιμά ότι δεν είναι καλύτερο από τη Λέρο, μολονότι βρίσκεται τόσο κοντά στην Αθήνα. Περιγράφει μάλιστα με τα μελανότερα χρώματα το περίπτερο 11, που επισκέφτηκε μετά από προτροπή μιας ομάδας Ιταλών που έδιναν τη μάχη της αποασυλοποίησης σε ένα ψυχιατρικό περίπτερο στο Δαφνί: «Tο περίπτερο 11, η απόλυτη φρίκη. Στοιβαγμένοι 95 ''άνδρες'' ουρλιάζουν, κάποιοι ολότελα γυμνοί, άλλοι δεμένοι. Φεύγουμε από κει εντελώς αηδιασμένοι». Στη συνέχεια περιγράφει μια ''όαση'' όπως λέει μέσα στο Δαφνί, μια κλινική πρότυπο, το 18 άνω και τη συζήτηση με την Κ. Μάτσα για τη Λέρο, που η αλλαγή της αφορά το σύνολο της ελληνικής ψυχιατρικής.
Αυτό που γίνεται είναι ότι η περίφημη ψυχιατρική μεταρρύθμιση ήταν ένα εγχείρημα που έμεινε στον αέρα, γιατί δεν υπήρχε κοινωνικό και πολιτικό κίνημα αμφισβήτησης του ψυχιατρικού θεσμού, δεν έγινε καμιά αλλαγή του ''επιστημονικού παραδείγματος'', δεν αναπτύχθηκε καμιά κουλτούρα ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Υπήρξαν βέβαια, μειοψηφικά ριζοσπαστικά εγχειρήματα στον ψυχιατρικό χώρο, που η επιστημονική κοινότητα της κατεστημένης ψυχιατρικής φρόντιζε να απομονώνει και να περιθωριοποιεί.
Τί είναι σήμερα το Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου; Κάποια ερείπια κτιρίων στα οποία ο Δήμαρχος και οι υποστηρικτές του θέλουν να εγκαταστήσουν τους πρόσφυγες που φτάνουν στο νησί, για να συνεχίσει η Λέρος να είναι τόπος εξορίας για τους απόκληρους του κόσμου τούτου. Πάνω στα ερείπια του ψυχιατρείου της Λέρου είναι σωριασμένα τα ερείπια του οράματος της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης. Ακόμα και στις νέες δομές που δημιουργήθηκαν η οπισθοδρόμηση είναι σήμερα φανερή, τα σημάδια της χρονιότητας και της νεο-ασυλοποίησης κάνουν εμφανή την παρουσία τους. Η Κινητή Μονάδα για όλα τα Δωδεκάνησα σταμάτησε να λειτουργεί, τα τμήματα οξέων έκλεισαν.
Αλλά και στο Δαφνί, παρ’ ότι μείωσε τις κλίνες του, δημιούργησε δεκάδες ξενώνες και οικοτροφεία για τη μετεγκατάσταση των ασθενών στην κοινότητα, η κυρίαρχη κουλτούρα παραμένει: αυτή του εγκλεισμού, του στιγματισμού, της απομόνωσης και του αποκλεισμού του πάσχοντος, του αποκλίνοντος, ''επικίνδυνου'' για την κυρίαρχη ψυχιατρική, που προτείνει δημιουργία ''Δικαστικών Ψυχιατρείων''. Καθηλωμένοι στο 7ο ψυχιατρικό τμήμα στο Δαφνί πέθαναν, στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2015, από αναθυμιάσεις τρεις ασθενείς μετά από πυρκαγιά, ενώ ένας τέταρτος κατέληξε ύστερα από μερικές ημέρες. Η πόρτα ήταν κλειδωμένη και η νοσηλεύτρια της βάρδιας μόνη της.
Mέσα στην κρίση που μαστίζει σήμερα την κοινωνία οργανώνονται οι αντιστάσεις ενάντια σε κάθε μορφή βαρβαρότητας. Ενάντια σε αυτό το έγκλημα της Ιδρυματικής Ψυχιατρικής πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη πορεία στο Χαϊδάρι όπου βρίσκονται και τα δύο μεγάλα ψυχιατρεία, το Δαφνί και το Δρομοκαΐτειο, με χίλια περίπου άτομα από συλλογικότητες, λαϊκές συνελεύσεις, αυτόνομα κινήματα καθώς και την ''πρωτοβουλία για ένα πολύμορφο κίνημα για την Ψυχική Υγεία''. Το τελευταίο οργάνωσε και μια σπουδαία εκδήλωση για τον ίδιο λόγο, μέσα στο Δαφνί, με συζήτηση και θεατρική παράσταση το έργο της Άννα Ζέγκερς ''Η εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν'' με την ακτιβίστρια ηθοποιό και σκηνοθέτη Ιωάννα Μπιλίρη.
Μένουν πολλά να γίνουν σε αυτόν τον αγώνα που αφορά όλους. Το βιβλίο του Γκουατταρί συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη του σχετικού προβληματισμού και διαλόγου. Γιατί ''η ελευθερία είναι θεραπευτική''.
Κατά τον Γκουατταρί, η ψύχωση αποτελεί μια άλλη σχέση με τον κόσμο. Ο ψυχωτικός, αποξενωμένος από τον εαυτό του και τους άλλους, πρέπει να επανοικειοποιηθεί την ύπαρξή του μέσα από μικρές αλλαγές στην καθημερινή του ζωή, που πραγματοποιούνται δια μέσου της Θεσμικής Ψυχοθεραπείας και της Συλλογικότητας, ως θεμέλιο της θεσμικής ζωής στη Λα Μπορντ. Στόχος της ψυχοθεραπείας είναι η ανάδειξη της διαφορετικότητας, της μοναδικότητας καθενός, της νέας υποκειμενικότητας, μέσα από την διαρκή επανεπινόηση της ψυχιατρικής, επανεπινόηση της θεραπείας μέσα από τη δημιουργία. Μια πραγματική διαρκή επανάσταση. Ο ρόλος της καλλιτεχνικής δημιουργίας είναι καταλυτικός. Η ψυχιατρική πρέπει να ενθαρρύνει τη δημιουργία. Στη Λα Μπορντ λειτουργούσαν σε σταθερή βάση γύρω στα 40 ατελιέ. ''Η θεραπεία δεν είναι έργο τέχνης, πρέπει ωστόσο να εξελίσσεται σε μια δημιουργικότητα τέτοιας φύσης'', έλεγε ο Γκουατταρί.
Στο βιβλίο γίνεται λόγος για τη Λέρο. Γιατί, όμως, η Λέρος; Η Λέρος ήταν ένα σύμβολο. Συμβόλιζε την απόλυτη φρίκη, μια ψυχιατρική ολοκληρωτική, απάνθρωπη, βάρβαρη, που χάνει τον άνθρωπο πίσω από τα συμπτώματα της αρρώστιας, που τον βλέπει σαν ''πράγμα'' που πρέπει να αντιμετωπίζεται με μεθόδους καταστολής, που δεν βλέπει ανθρώπινες σχέσεις αλλά διαγνωστικές κατηγορίες.
Η Λέρος, το ''αριστούργημα της ελληνικής ψυχιατρικής'' ήταν ένα πεδίο στο οποίο έπρεπε να δοκιμαστεί η ελληνική ψυχιατρική, η οποία την δημιούργησε. Αλλάζοντας τα πράγματα στη Λέρο θα μπορούσε να αλλάξει και η ίδια τον τρόπο λειτουργίας της. Η Λέρος επιλέχτηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σαν τόπος αποασυλοποίησης, εξανθρωπισμού, κατάρριψης του μύθου του ''ανίατου'' της τρέλας. Οταν ξέσπασε στην δεκαετία του ‘80 το λεγόμενο ''σκάνδαλο της Λέρου'', έγινε δηλαδή, πρωτοσέλιδο σε μεγάλες ευρωπαϊκές εφημερίδες η εικόνα των γυμνών, εγκαταλελειμμένων στη μοίρα τους τροφίμων της, που ζούσαν σαν ζώα, χωρίς δικαιώματα, τότε δόθηκε μια γενναία χρηματοδότηση για την υλοποίηση προγραμμάτων αποασυλοποίησης με ευρωπαϊκή και ελληνική συμμετοχή. Το θέμα έσπασε τα στενά ελληνικά σύνορα και βγήκε στην Ευρώπη μέσα από τις κινητοποιήσεις μιαq μειοψηφίας γιατρών και άλλων λειτουργών της υγείας, που εργάζονταν στη Λέρο, καθώς και μικρών ριζοσπαστικών ομάδων σε μεγάλα ψυχιατρεία. Η επίσημη Ψυχιατρική ενδιαφερόταν μονάχα για την αποσυμφόρηση των μεγάλων ψυχιατρείων από το ''στάσιμο χρόνιο υλικό'', από τους τρόφιμους χωρίς επισκεπτήριο, από τους αποκαλούμενους ''αζήτητους''. Στο νησί της Λέρου, στις ιταλικές στρατιωτικές εγκαταστάσεις, όπου το μετεμφυλιοπολεμικό κράτος της Δεξιάς είχε εξορίσει πολιτικούς κρατούμενους, είχε στείλει στα ''Ιδρύματα της Φρειδερίκης'' τα παιδιά των αριστερών που χάθηκαν στον εμφύλιο, έστειλε τώρα τους πλεονάζοντες ''τρελούς''. Από το 1958, που λειτούργησε η λεγόμενη ''αποικία ψυχοπαθών Λέρου'', μέχρι το 1981, που σταμάτησαν οι διακομιδές από το Δαφνί, το Ψυχιατρείο Θεσσαλονίκης και Χανίων, μεταφέρθηκαν περί τις 4.500 ασθενείς. Το 1981 το Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου είχε 2.750 ασθενείς! Ο μετασχηματισμός αυτού του ''θεσμού της βίας'', όπως ονόμαζε τα ολοκληρωτικά ψυχιατρικά ιδρύματα ο πατέρας της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης, ο Ιταλός ψυχίατρος Φράνκο Μπαζάλια, ήταν το μεγάλο στοίχημα για την Ψυχιατρική στην Ελλάδα και την Ευρώπη, η μεγάλη πρόκληση. Δημιουργήθηκαν τότε ομάδες από Ιταλούς, Ολλανδούς, Γερμανούς και κάποιους φωτισμένους Ελληνες που στρατεύτηκαν στη Λέρο και κατάφεραν σημαντικές αλλαγές, όχι μόνο να ''ντύσουν'' τους τρελούς, όχι μόνο να εξανθρωπίσουν τους όρους ζωής τους αλλά και να δημιουργήσουν εξωνοσοκομειακές δομές, διαμερίσματα μέσα στην κοινότητα και να τους εγκαταστήσουν και να εκπαιδεύσουν το φυλακτικό προσωπικό ώστε να λειτουργήσει θεραπευτικά. Στα πλαίσια μιας τέτοιας πανευρωπαϊκής προσπάθειας οργανώθηκε και το ταξίδι του Γκουατταρί μαζί με μια αντιπροσωπεία γνωστών ''μεταρρυθμιστών'' της Ψυχιατρικής, στη Λέρο το 1989. Ο ίδιος ήταν αντίθετος στο να ''κλείσει η Λέρος'', όπως απαιτούσε μια μεγάλη μερίδα της επίσημης, της κατεστημένης Ψυχιατρικής. Στο ''ημερολόγιο της Λέρου'' περιγράφει το ταξίδι και όλα όσα είδε στη Λέρο. Η εικόνα που δίνει είναι συγκλονιστική: ''χέρια που απλώνονται, χαμόγελα που ζωγραφίζονται, καμιά φορά μέχρι ξεσπάσματα παιδιάστικης χαράς μας προσγειώνουν σε μια πραγματικότητα από την οποία, δειλοί, πολύ θα θέλαμε να στρέψουμε το βλέμμα: βεβαίως και είναι ανθρώπινα πλάσματα, βεβαίως και δεν είναι αγρίμια! Και παραδόξως η συγκίνηση γίνεται αβάσταχτη τη στιγμή που, σε ένα κρεβάτι, στο μισοσκόταδο, στο λαιμό ενός σώματος κουβαριασμένου κάτω από μια κουβέρτα, διακρίνουμε να κουρνιάζει μια γάτα, λες και αυτή ξέρει καλύτερα απ’ τον καθένα την αλήθεια της ανθρώπινης ζεστασιάς'' (σελ. 49).
Μετά τη Λέρο επισκέπτεται το Δαφνί, το μεγαλύτερο ψυχιατρείο της χώρας, που εκτιμά ότι δεν είναι καλύτερο από τη Λέρο, μολονότι βρίσκεται τόσο κοντά στην Αθήνα. Περιγράφει μάλιστα με τα μελανότερα χρώματα το περίπτερο 11, που επισκέφτηκε μετά από προτροπή μιας ομάδας Ιταλών που έδιναν τη μάχη της αποασυλοποίησης σε ένα ψυχιατρικό περίπτερο στο Δαφνί: «Tο περίπτερο 11, η απόλυτη φρίκη. Στοιβαγμένοι 95 ''άνδρες'' ουρλιάζουν, κάποιοι ολότελα γυμνοί, άλλοι δεμένοι. Φεύγουμε από κει εντελώς αηδιασμένοι». Στη συνέχεια περιγράφει μια ''όαση'' όπως λέει μέσα στο Δαφνί, μια κλινική πρότυπο, το 18 άνω και τη συζήτηση με την Κ. Μάτσα για τη Λέρο, που η αλλαγή της αφορά το σύνολο της ελληνικής ψυχιατρικής.
Αυτό που γίνεται είναι ότι η περίφημη ψυχιατρική μεταρρύθμιση ήταν ένα εγχείρημα που έμεινε στον αέρα, γιατί δεν υπήρχε κοινωνικό και πολιτικό κίνημα αμφισβήτησης του ψυχιατρικού θεσμού, δεν έγινε καμιά αλλαγή του ''επιστημονικού παραδείγματος'', δεν αναπτύχθηκε καμιά κουλτούρα ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Υπήρξαν βέβαια, μειοψηφικά ριζοσπαστικά εγχειρήματα στον ψυχιατρικό χώρο, που η επιστημονική κοινότητα της κατεστημένης ψυχιατρικής φρόντιζε να απομονώνει και να περιθωριοποιεί.
Τί είναι σήμερα το Κρατικό Θεραπευτήριο Λέρου; Κάποια ερείπια κτιρίων στα οποία ο Δήμαρχος και οι υποστηρικτές του θέλουν να εγκαταστήσουν τους πρόσφυγες που φτάνουν στο νησί, για να συνεχίσει η Λέρος να είναι τόπος εξορίας για τους απόκληρους του κόσμου τούτου. Πάνω στα ερείπια του ψυχιατρείου της Λέρου είναι σωριασμένα τα ερείπια του οράματος της Ψυχιατρικής Μεταρρύθμισης. Ακόμα και στις νέες δομές που δημιουργήθηκαν η οπισθοδρόμηση είναι σήμερα φανερή, τα σημάδια της χρονιότητας και της νεο-ασυλοποίησης κάνουν εμφανή την παρουσία τους. Η Κινητή Μονάδα για όλα τα Δωδεκάνησα σταμάτησε να λειτουργεί, τα τμήματα οξέων έκλεισαν.
Αλλά και στο Δαφνί, παρ’ ότι μείωσε τις κλίνες του, δημιούργησε δεκάδες ξενώνες και οικοτροφεία για τη μετεγκατάσταση των ασθενών στην κοινότητα, η κυρίαρχη κουλτούρα παραμένει: αυτή του εγκλεισμού, του στιγματισμού, της απομόνωσης και του αποκλεισμού του πάσχοντος, του αποκλίνοντος, ''επικίνδυνου'' για την κυρίαρχη ψυχιατρική, που προτείνει δημιουργία ''Δικαστικών Ψυχιατρείων''. Καθηλωμένοι στο 7ο ψυχιατρικό τμήμα στο Δαφνί πέθαναν, στις αρχές Σεπτεμβρίου του 2015, από αναθυμιάσεις τρεις ασθενείς μετά από πυρκαγιά, ενώ ένας τέταρτος κατέληξε ύστερα από μερικές ημέρες. Η πόρτα ήταν κλειδωμένη και η νοσηλεύτρια της βάρδιας μόνη της.
Mέσα στην κρίση που μαστίζει σήμερα την κοινωνία οργανώνονται οι αντιστάσεις ενάντια σε κάθε μορφή βαρβαρότητας. Ενάντια σε αυτό το έγκλημα της Ιδρυματικής Ψυχιατρικής πραγματοποιήθηκε μια μεγάλη πορεία στο Χαϊδάρι όπου βρίσκονται και τα δύο μεγάλα ψυχιατρεία, το Δαφνί και το Δρομοκαΐτειο, με χίλια περίπου άτομα από συλλογικότητες, λαϊκές συνελεύσεις, αυτόνομα κινήματα καθώς και την ''πρωτοβουλία για ένα πολύμορφο κίνημα για την Ψυχική Υγεία''. Το τελευταίο οργάνωσε και μια σπουδαία εκδήλωση για τον ίδιο λόγο, μέσα στο Δαφνί, με συζήτηση και θεατρική παράσταση το έργο της Άννα Ζέγκερς ''Η εκδρομή των κοριτσιών που χάθηκαν'' με την ακτιβίστρια ηθοποιό και σκηνοθέτη Ιωάννα Μπιλίρη.
Μένουν πολλά να γίνουν σε αυτόν τον αγώνα που αφορά όλους. Το βιβλίο του Γκουατταρί συμβάλλει καθοριστικά στην ανάπτυξη του σχετικού προβληματισμού και διαλόγου. Γιατί ''η ελευθερία είναι θεραπευτική''.
Κατερίνα Μάτσα
-960.jpg&width=460&constrain=true)
